امروزه فناوری بلاک چین به یکی از جذاب‌ترین موضوعات رو دنیا تبدیل شده است. شاید بتوان گفت که کمتر صنعتی وجود دارد که در آینده نچندان دور خود را درگیر با این فناوری نبیند. این فناوری می‌تواند با ماهیت شفاف، امن و غیر متمرکز خود، در هرصنعتی تعییرات بنیادی ایجاد کند. فناوری بلاکچین بسیار نوپاست و در ابتدای راه خود قرار دارد، اما ساده بودن آن از یک طرف و نیاز شدید صنایع مختلف نسبت به مزایایی که این فناوری با خود به همراه می‌آورد از سوی دیگر، سبب می‌شود که بسیار سریع‌تر از آنچه که فکرش را می‌کنید به بلوغ برسد. بنابراین برای فعالان در همه صنایع که در آینده به نوعی خود را متاثر از آن می‌دانند، نیاز به ارزیابی، تجزیه و تحلیل و انجام پژوهش‌های آزمایشی در ارتباط با این موضوع احساس می‌گردد.
بدون شک یکی از مهمترین حوزه‌هایی که فناوری بلاک چین می‌تواند در آن تغییرات بنیادی ایجاد کند، صنعت مخابرات است. بهره‌گیری از بلاکچین در حوزه مخابرات علاوه بر بهینه‌سازی عملکردهای موجود می‌تواند عملکردهای جدیدی را به آن اضافه کند. به تبع این عملکردهای جدید منجر به ایجاد روش‌های کسب درآمد جدیدی برای فعالان این صنعت خواهد شد که در ادامه این مقاله هر دو موضوع بهبود عملکردهای موجود و ایجاد عملکردهای جدید در قالب کاربردهای بلاک چین در این صنعت ارائه می‌گردد. بطور کلی کاربرد فناوری بلاک چین در صنعت مخابرات در پنج حوزه جلوگیری از کلاهبرداری در مخابرات، احراز هویت به عنوان سرویس و مدیریت داده‌ها، تحقق نسل پنجم شبکه‌های مخابراتی، اینترنت اشیا و بهبود مدیریت زنجیره تامین، تقسیم‌بندی می‌شود.
بلاکچین چیست؟
بلاک چین را می‌توان یک دفتر کل مشترک و توزیع شده بین اعضای شبکه محسوب کرد که اطلاعات رمزنگاری شده توسط اعضا در آن ذخیره، مبادله و به روز رسانی می‌گردد. هر بلوک را می‌توان یک صفحه از دفتر کل دانست که به بلوک‌های دیگر متصل بوده و اطلاعات در آن‌ها ثبت و ذخیره می‌شود. چنین ماهیتی سبب به وجود آمدن شفافیت، امنیت، یکپارچگی، سرعت و دقت در شبکه‌های بهره گیرنده از این فناوری خواهد شد.
دو نوع بلاک چین وجود دارد، بلاک چین نیازمند تائید و بلاک چین بدون نیاز به تائید. در بلاک چین نیازمند تائید، همانطور که از نامش پیداست، برای ورود به شبکه نیازمند تائید یک عضو عالی رتبه هستیم، اما در نوع دوم بلاک چین‌ها ورود به شبکه برای عموم آزاد است. در نوع اول، تائید و ثبت سوابق به عهده یک یا چند عضو عالی رتبه می‌باشد در حالی که در نوع دوم، این عمل بر عهده همه اعضاست. در نوع اول اعضای عالی رتبه و در نوع دوم همه اعضا هر کدام یک کپی از دفتر کل را در اختیار دارند و اطلاعات جدید پس از تائید در شبکه توسط هر عضو به دفتر کل متعلق به خودش اضافه شده و از این به بعد به عنوان مرجع تائید مورد استفاده قرار می‌گیرد. تمامی موارد ذکر شده موجب به وجود آمدن یکپارچگی اطلاعات بین اعضا، شفافیت، دسترسی سریع اعضا به سوابق و بسیاری مزایای دیگر خواهد شد. امنیت در شبکه‌های بلاکچین توسط الگوریتم‌های رایج رمزنگاری (کلید عمومی و کلید خصوصی) فراهم می‌شود. از این الگوریتم در سامانه‌های بانکی نیز استفاده می‌شود. همچنین هرگونه دست بردن در اطلاعات و سوابق موجود در دفتر کل به سرعت توسط اعضا قابل مشاهده است، بدین ترتیب ایجاد تغییر در دفتر کل عملا غیر ممکن است.
یکی از خواص مهم بلاک چین امکان ایجاد قراردادهای هوشمند است. این قراردادها کدهای دیجیتالی هستند که به صورت خودکار یک تعهد دو طرفه را پشتیبانی کرده و در مواقع لزوم و بر اساس بندهای مندرج در قرارداد اقدامات لازم را انجام می‌دهند. بزرگترین مزیت چنین قراردادهایی حذف نیاز به طرف سوم است. بطور مثال در قراردادهای هوشمند وام، در صورت پرداخت نشدن اقساط، سند گرو گذاشته شده و توسط وام گیرنده به صورت خودکار ضبط می‌شود یا در صورت ادامه این روند فرد به دادگاه احضار می‌شود بدون آنکه نیاز به انجام عملیاتی از طرف نهاد سوم، به طور مثال نهاد قضایی، حس شود. حال که با مفاهیم اساسی فناوری بلاک چین آشنا شدید، در ادامه این مقاله در ابتدا به گزارشی از شرکت آی‌بی‌ام (IBM) در مورد مزایای بالقوه فناوری بلاک چین در صنعت مخابرات و سپس کاربردهای این فناوری در این صنعت خواهیم پرداخت.
مزایای فناوری بلاک چین در حوزه مخابرات
آی‌بی‌ام (IBM)، بزرگترین شرکت فناوری اطلاعات دنیا، به تازگی گزارشی از مزایای استفاده از بلاک چین در صنایع ارتباطی را منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، بلاک چین می‌تواند از سه مسیر ذیل به ارائه‌کنندگان خدمات ارتباطی کمک کند.
- ساده‌سازی فرآیند‌های داخلی شامل مدیریت روابط با دیگر ارائه کنندگان خدمات ارتباطی و تامین‌کنندگان.
- فراهم کردن خدمات جدید مبتنی بر بلاک چین برای مشتریان.
- ورود به دیگر زیست‌بوم‌های تجاری: ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطی می‌توانند به عنوان مرجعی مورد اعتماد از اطلاعات و خدمات به دیگر زیست‌بوم‌ها ورود کنند. به زبان ساده می‌توانند اعتماد بفروشند. جزییات این مزایا و میزان تاثیر آن‌ها در شکل صفحه بعد قابل مشاهده است.
کاربردهای فناوری بلاکچین برای اپراتورهای مخابراتی
به شکل سنتی اپراتورهای ارائه‌کننده خدمات ارتباطی یا اصطلاحا سی‌اس‌پی (CSP) صاحب امتیاز تمامی زنجیره ارزش مخابراتی از مشتریان گرفته تا کسب و کار‌های ایجاد شده بر این بستر هستند. این شرکت‌ها مدیریت مرکزی بخش تماس، اتصال داده و خدمات مربوط به مشتریان را در اختیارر دارند، اما در یک محیط رقابتی و در دنیای دیجیتالی که ساختارها از پایه تا رده‌های بالا (OTT Players) به سرعت در حال تغییر است. کاهش درآمدها در بخش تماس و افزایش هزینه‌ها به دلیل درخواست پهنای باند بیشتر همه بازیگران حوزه شبکه ارتباطات بر آن داشته که به دنبال منابع دیگری برای بازدهی بیشتر و کاهش هزینه‌ها باشند.
علاوه بر این استفاده از بلاک چین در بخش‌هایی نظیر اقتصاد، سلامت و قانون‌گذاری، کاربردهای متنوعی برای این فناوری و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی امکان پذیر ساخته است. بلاک چین این پتانسیل را دارد تا همان نقشی را برای دارایی ایفا کند که اینترنت برای اطلاعات کرد. استفاده از بلاک چین در صنعت مخابرات می‌تواند تاثیر بزرگی بر فعالیت‌های حال حاضر و آینده این کسب‌وکار داشته باشد. اپراتورهای ارائه‌دهنده خدمات ارتباطی احتمالا در سامانه‌های مدیریت هسته‌ای و خدمات جانبی، بیشترین تاثیر را از فناوری بلاکچین خواهند پذیرفت. این فناوری فرصت‌های کاهش هزینه از طریق افزایش بهره‌وری در فرآیندها و رشد درآمد از طریق خلق ارزش‌های جدید را برای ارائه‌دهندگان خدمات ارتباطی فراهم می‌کند.
در این مقاله از مرکز تحقیقات بلاک چین، پنج کاربرد اساسی فناوری بلاک چین و تاثیر آن بر اپراتورهای مخابراتی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در هر کدام از این کاربردها ابتدا به وضعیت سیستم فعلی پرداخته شده، سپس چالش‌های پیش روی آن مورد بحث قرار گرفته است. در پایان نیز راهکارهای مبتنی بر بلاک چین برای این چالش‌ها تشریح شده است.
اولین کاربرد بلاک چین در صنعت مخابرات
جلوگیری از کلاهبرداری
کشف و جلوگیری از کلاهبرداری یکی از اولویت‌های بیشترارائه‌دهندگان خدمات ارتباطی می‌باشد. اپراتورهای مخابراتی سالانه رقمی نزدیک به ۳۸ میلیارد دلار برای مقابله با این موضوع هزینه می‌کنند. اما صنعت مخابرات هنوز نتوانسته یک راه حل موثر و دائمی برای جلوگیری از کلاهبرداری پیدا کند. بلاک چین می‌تواند یک راهکار اثر بخش برای کاهش هزینه کلاهبرداری در رومینگ و مدیریت هویت اپراتورهای مخابراتی ارائه کند.
کلاهبرداری رومینگ تلفن همراه
در سیستم فعلی وقتی یک تماس برقرار می‌شود، شبکه اپراتور میهمان توسط ثبت کننده محل، در مورد خدماتی که کاربر رومینگ درخواست کرده، از شبکه اپراتور میزبان استعلام می‌کند. اسناد جزییات تماس به سامانه‌های صورت حساب‌گیری مربوطه ارسال می‌شود، این سامانه‌ها مسئول پردازش اسناد جزئیات تماس و ایجاد فاکتور برای مشتریان هستند.
شبکه مهمان، اسناد تماس را به شکل یک فایل پرونده حساب برای شبکه مهمان ارسال می‌کند. در این میان شرکت‌هایی نقش مرکز تبادل داده را برای این فایل‌ها ایفا می‌کنند (مرکز تبادل داده مسئول انتقال و تبدیل فایل های پرونده حساب از طرف اپراتوری است که او را به استخدام درآورده است). زمانی که فایل پرونده حساب منتقل شد، اپراتور میزبان باید هزینه‌های مربوط به حساب‌ها را بر طبق تعرفه‌های رومینگ تنظیم کند. چالشی که در این میان وجود دارد و باعث به وجود آمدن کلاهبرداری رومینگ می‌شود زمانی است که یک مشترک از طریق اپراتور میهمان به منابع میزبان متصل می‌شود، ولی اپراتور میزبان قادر نیست مشترک را برای سرویسی که به او ارائه کرده متحمل هزینه نماید و در عین حال باید بایت این سرویس به اپراتور میهمان پول پرداخت کند.
در کلاهبرداری رومینگی از دو ویژگی استفاده می‌شود:
زمان شناسایی طولانی: از آنجایی که مشترک در شبکه‌ای غیر میزبان حضور دارد، به دلیل آنکه تبادل داده میان میزبان و میهمان زمان می‌برد، کشف کلاهبرداری نیز طولانی تر خواهد بود. در نتیجه احتمال کلاهبرداری افزایش می‌یابد.
زمان واکنش طولانی: به دلیل کنترل ناکافی سامانه در زمانی که کلاهبرداری اتفاق می‌افتد، زمان لازم برای واکنش به کلاهبرداری در رومینگ بیشتر از زمان واکنش به همان تقلب در اپراتور میزبان است.
راهکار بلاکچین برای جلوگیری از کلاهبرداری رومینگ
یک سامانه بلاک چین اختصاصی می‌تواند ما بین اپراتورهای دارای تفاهم رومینگ به وجود آید. در این روش نود‌های تعیین شده برای هر دوی اپراتورها به عنوان یک ماینر عمل می‌کنند تا صحت هر تراکنشی که در شبکه پخش شده است را تائید کنند. زمانی که یک تراکنش شامل داده‌های اپراتور میهمان و میزبان ایجاد می‌شود. هر زمان که یک مشترک در شبکه فعالیت یا تماسی انجام می‌دهد، شبکه میهمان جزئیات پرونده این فعالیت یا تماس را به عنوان یک تراکنش برای شبکه میزبان ارسال می‌کند. این داده‌ها قرارداد هوشمند را فعال کرده و در شرایط قرارداد اجرایی می‌شود. از این طریق شبکه میزبان می‌تواند به صورت خودکار هزینه‌ها را حساب کرده و برای شبکه میهمان ارسال کند. همه این موارد مانند تسویه حساب، شناسایی و صدور جواز آنی توسط بلاک چین ممکن می‌شود. همچنین اپراتورهای مخابراتی به کمک این فناوری می‌توانند واسطه‌هایی چون سامانه‌های صورت حسابی را حذف کرده و از این طریق در هزینه‌های خود صرفه‌جویی نمایند.
پیاده‌سازی فناوری بلاکچین مزایایی را برای شرکت‌های مخابراتی در پی خواهد داشت که در ذیل به آن‌ها اشاره شده است:
- کاهش هزینه‌ها از طریق حذف شرکت‌های تسویه حساب
- راه‌انداری خودکار قرارداد رومینگ بر اساس اطلاعات تماس/ رویداد که باعث تحمیل هزینه تقریا لحظه‌ای به مشتری و کاهش تقلب رومینگ می‌شود.
- انبار کردن تراکنش‌های تائید شده در شبکه، حل سریع اختلاف‌ها را در شبکه ممکن می‌سازد.
تقلب در هویت مشترک
اطلاعات هویت مشترک برای ایجاد حساب کاربری و اختصاص خدمات به مشتریان ضروری است. سرقت هویت مشترکین زمانی اتفاق می‌افتد که یک مشترک برای دریافت خدمات از هویت جعلی یا هویت یک مشترک دیگر (قربانی) استفاده می‌کند. به عنوان مثال کلاهبرداران به جای استفاده از اطلاعات خود، با اطلاعات فرد دیگری برای خرید سیم کارت اقدام می‌کنند. سیم کارت فیریکی، هویت مشترک را در سیستم شناسه یکتای بین‌المللی تلفن همراه ذخیره می‌کند و کلید مربوط به آن برای شناسایی و هویت‌یابی مشترکین در دستگاه تلفن همراه استفاده می‌شود. هر زمان که دستگاه تلفن مشترک روشن می‌شود، یک پیغام شامل کد یکتای بین‌المللی را به نزدیک‌ترین دکل مخابره می‌کند. این شماره شناسایی دستگاه را به حساب کاربری مشترک وصل می‌کند (برخی از اپراتورهای مخابراتی یک پایگاه داده تقلب مجزا برای شناسایی کلاهبرداران دارند).
راهکارهای فعلی یا ضعیف هستند (اپراتورهای مادر از مشتریان می‌خواهند تا در حین ایجاد یک حساب کاربری بی سیم که عبوری خود را ایجاد کنند) یا بسیار پر هزینه (سامانه‌های مشتقل حفاظت از هویت چون ای‌کویی‌فکس) و در بعضی موارد به روز نیستند.
چالش فعلی: راه‌های زیادی وجودد دارد تا هویت یک مشترک با خطر مواجه شود (ایمیل فیشینگ، شبیه‌سازی سیم کارت و غیره). با توجه به خدمات متنوعی که توسط اپراتورهای مخابراتی ارائه می‌شود، دزدی هویت می‌تواند دسترسی به بسیاری از این خدمات را برای سارقین ممکن سازد که هزینه‌های زیادی را به مشترکین و اپراتورها تحمیل می‌کند.
راهکار بلاک چین برای جلوگیری از تقلب در ارائه هویت
رمزنگاری عمومی-خصوصی از الزامات بلاک چین به شمار می‌رود و می‌تواند برای شناسایی یک دستگاه و ارتباط دادن آن به هویت مشترکین استفاده شود. به جای انتشار شناسه بین‌المللی در تمامی شبکه، دستگاه تلفن همراه یک کلید عمومی ایجاد و در شبکه منتشر می‌کند. دستگاه این کلید عمومی را از کلید خصوصی که به صورت امن در تلفن همراه ذخیره شده است ایجاد می‌کند. نه اپراتور و نه هیچ کدام از واسطه‌ها نیازی به دانستن این کلید خصوصی ندارند.
سیم‌کارت الکترونیک می‌تواند با رمزنگاری اطلاعات شخصی به وسیله کلید خصوصی محافظت شده آن‌ها را امن کند. این کلید خصوصی تنها با یک دستگاه در ارتباط است، بنابراین سرقت کردن آن کار بسیار دشواری است. کلید عمومی برای شناسایی دستگاه و اجازه فعالیت آن در شبکه ایجاد می‌شود. درحالی که مشترک می‌تواند اطلاعات کلید خصوصی خود را مخفی نگه دارد، می‌تواند منحصرا از طریق کلید عمومی شناسایی شود. با این روش تنها مشترک است که می‌تواند از خدماتی که برای او در نظر گرفته شده استفاده کند و نمی‌توان به راحتی هویت او را دستکاری کرد. این روش همچنین نیاز به تائید اعتبار دستگاه توسط آنتن‌های بی‌تی‌اس (BTS) در زمان ورود به منطقه جغرافیایی جدید را از بین می‌برد. در عوض هر آنتن به عنوان یک گره در شبکه بلاک چین فعالیت می‌کند. اطلاعات دستگاه به صورت پیش‌فرض در اختیار این آنتن‌ها قرار دارد، بر همین اساس زمانی که دستگاه برای آن‌ها کلید عمومی ارسال کند اعتبار سنجی به سرعت انجام می‌شود.
مزایای به کار گیری فناوری بلاکچین جهت رفع چالش تقلب در ارائه هویت در ذیل آورده شده اند:
- کاهش تقلب در زمینه هویت مشتری
- شناسایی آسان و سریع‌تر دستگاه در حال حرکت از طریق به اشتراک گذاشتن پایگاه داده که کلید عمومی و تاریخچه اطلاعات دستگاه‌ها را در اختیار دارد.
- هزینه تولید و توزیع سیم‌کارت‌های فیزیکی را کاهش می‌دهد.
- می‌تواند برای ایجاد هویت دستگاه در یک سیستم ماشین به ماشین یا محیط‌های بزرگ اینترنت اشیا به کار گرفته شود.
مطالب مرتبط:
بلاک چین در صنعت مخابرات (بخش دوم)
تفاوت بلاک چین با ویکی پدیا چیست؟
کاربردهای مهم بلاک چین (بخش اول)
منبع: مرکز تحقیقات بلاک چین
